داشتن هویت روشن و شفاف یکی از نخستین حقوق هر انسان است. به همین خاطر شناسنامه برگ هویت هر فرد به شمار می رود. شخص فاقد شناسنامه نیز مانند کسی است که وجود ندارد. صدور شناسنامه انتساب اولیه هر شخص را به دیگران و اینکه پدر و مادر وی چه کسانی هستند و به کدام فامیل تعلق دارد، روشن می کند. بنابراین به محض تولد فرزند، پدر و مادر وظیفه دارند نسبت به نامگذاری شایسته و دریافت شناسنامه برای فرزند اقدام نمایند و از این طریق به مولود جدید هویت بخشند.

متولی صدور شناسنامه

  سازمان ثبت احوال که زیرمجموعه وزارت کشور است موظف است وقایع حیاتی هر فرد اعم از ولادت، ازدواج، طلاق، رجوع، بذل مدت و وفات را ثبت کند و نسبت به صدور شناسنامه و تسلیم آن به متقاضی اقدام نماید.

ثبت ولادت

    تولد هر طفل در ایران اعم از اینکه پدر و مادر او ایرانی یا خارجی باشند، باید طی مدت 15 روز به اداره ثبت احوال اطلاع داده شود. همچنین ولادت اطفال ایرانی مقیم کشورهای خارجی نیز می بایست به کنسولگری محل اقامت یا به نزدیکترین کنسولگری اعلام گردد. پس از اعلام ولادت، اگر طفل ایرانی باشد، شناسنامه ای با مشخصات وی صادر و تحویل پدر و مادرش می شود. در صورت خارجی بودن طفل، گواهی ولادت صادر و تحویل والدین کودک می گردد. شناسنامه هر فرد یک شماره مخصوص دارد که شماره شناسنامه نامیده می شود. این شماره باید در همه مدارک مربوط به ثبت احوال وی قید گردد. ثبت ولادت به گواهی پزشک یا مامای رسمی یا به تصدیق موسسه ای که طفل در آنجا متولد شده یا شهادت دو شاهد انجام خواهد شد. 

ثبت مرگ

  وفات هر شخص اعم از ایرانی و خارجی و همچنین وفات طفل تازه به دنیا آمده باید بلافاصله به اداره ثبت احوال اعلام گردد. این موارد در خصوص ایرانیان مقیم خارج به نزدیکترین کنسولگری اعلام می شود و گواهی فوت به هر کس که متقاضی باشد، تسلیم می گردد.
 واقعه فوت باید به گواهی پزشک یا دو شاهد باشد. مهلت اعلام مرگ برای دریافت گواهی، 10 روز از تاریخ فوت است. در این گواهی می بایست دلیل فوت شخص مورد نظر اعلام شود. در مورد اشخاص مفقودا لاثر، دلیل فوت حکم قطعی صادره از دادگاه است.  

ثبت ازدواج و طلاق

  صاحبان دفاتر اسناد رسمی می بایست وقایع ازدواج، طلاق و رجوع را در دفترهای خود ثبت و مراتب را به اداره ثبت احوال محل اطلاع دهند. این وظیفه در خارج از کشور به عهده نزدیکترین کنسولگری است. اداره ثبت احوال نیز مکلف است همه وقایع ازدواج، طلاق، رجوع، بذل مدت، فسخ نکاح و تعدد زوجات را در دفاتر مربوطه منعکس نماید و سپس به شناسنامه انتقال دهد.
 ازدواج و طلاق غیرمدخوله نیز در شناسنامه المثنی درج نخواهد شد. افشای اطلاعات مذکور در دفاتر ثبت ا حوال هم جز برای صاحب سند و مقامات قضایی و دولتی ممنوع است.
     اشخاصی که می توانند برای نوزاد تقاضای شناسنامه کنند
    اعلام تولد و دریافت شناسنامه تنها توسط این اشخاص می تواند صورت پذیرد:
    پدر یا جد پدری.
    مادر (در صورت غیبت پدر).
    وصی، قیم، امین.
    اشخاصی که به طور قانونی عهده دار نگهداری طفل می باشند.
    متصدی یا نماینده موسسه ای که طفل به آنجا سپرده شده است.
    صاحب شناسنامه در صورتی که سن او از 18 سال تمام به بالاباشد.   

    تغییر نام خانوادگی

    تغییر نام خانوادگی در سازمان ثبت احوال کشور صورت می گیرد و نام خانوادگی حق صاحب آن نام محسوب می شود و شخص دیگر حق انتخاب آن نام را ندارد مگر با اجازه دارنده نام، این حق به وراث به ارث می رسد.
 نام خانوادگی فرزند همان نام خانوادگی پدر است و پس از رسیدن به سن قانونی، هر کس می تواند نام خانوادگی اش را تغییر دهد. زن می تواند در صورت موافقت شوهر از نام خانوادگی او استفاده کند. در صورت طلاق ادامه استفاده از نام شوهر با کسب اجازه او امکانپذیر است.

وظایف هیات حل اختلاف

  در ادارات ثبت احوال هیاتی به نام حل اختلاف به امور مختلفی رسیدگی می کند که به قرار زیر است:
 تصحیح اشتباهات مندرج در دفاتر ثبت کل
 ابطال اسناد و شناسنامه هایی که بیگانگان مورد استفاده قرار داده اند.
 رفع اشتباهات ناشی از تحریر ضمن ثبت وقایع.
 ابطال اسناد مکرر یا موهوم و تصحیح اشتباه در ثبت جنس صاحب سند و تغییر نام های ممنوع.
حذف کلمات زاید و غیرضروری یا ناشی از اشتباه در اسناد سجلی.
شکایت از تصمیمات هیات های حل اختلاف در دادگاه های عمومی محل اقامت خواهان مطرح می شود و رای صادره قابل پژوهش می باشد.
چنانچه شناسنامه در خارج از کشور صادر شود یا اینکه در ایران صادر گردد و صاحب شناسنامه مقیم خارج از کشور باشد، رسیدگی به دعاوی مطرح شده در دادگاه عمومی تهران صورت می پذیرد.
    
         روزنامه ایران، شماره 5060 به تاریخ 3/2/91، صفحه 16 (قضایی - حقوقی)